Article

ΑΡΚΤΙΚΗ — Γιατί πρέπει να ενδιαφέρομαι για την Αρκτική;

Αυτή η ιστοσελίδα έχει περιορισμένη λειτουργικότητα με απενεργοποιημένο javascript . Παρακαλώ βεβαιωθείτε ότι είναι ενεργοποιημένο το javascript στο browser .

Article Δημοσίευση 22/03/2010 Τελευταία τροποποίηση : 21/03/2023

Ο Dines Mikaelsen στηρίζει το τουφέκι του πάνω στην πλώρη ενός σκάφους, που κάνει ελαφρά σκαμπανεβάσματα, οπλίζει την θαλάμη και δίνει σήμα στους συντρόφους του να παραμείνουν σιωπηλοί. Ο κυνηγός Inuit έχει ήδη αστοχήσει δύο φορές. Πιέζει την σκανδάλη. Ένα δυνατός αιφνίδιος ξερός κρότος αντηχεί πέρα, από τα παγόβουνα, και σε απόσταση περίπου ενός γηπέδου ποδοσφαίρου σωριάζεται μια φώκια.

Οι τέσσερις σύντροφοι του Dines, που είναι τουρίστες, μένουν άναυδοι. Αυτό είναι ακριβώς που ήρθαν να δουν, αλλά, παρόλ’ αυτά, τους σοκάρει λίγο. Ο Dines και οι τουρίστες, από τους οποίους εξαρτάται σήμερα ένα μεγάλο μέρος του εισοδήματός του, δεν γνωρίζονται ακόμη καλά-καλά μεταξύ τους. Ενώ άλλοι πολιτισμοί συντηρούνται σχεδόν εξολοκλήρου με όμορφα τακτοποιημένα και τυλιγμένα σε σελοφάν τεμάχια κρέατος, το κυνήγι και οι παραδοσιακές μορφές βόσκησης ή εκτροφής ζώων συνεχίζουν να είναι καθοριστικής σημασίας για τους πολιτισμούς σε ολόκληρη την Αρκτική.

Ο πολιτισμός και τα τοπία της Αρκτικής, ακριβώς όπως οι μικρές τουριστικές επιχειρήσεις του Dines, διαμορφώνονται από δύο ισχυρές δυνάμεις: την παγκοσμιοποίηση και την κλιματική αλλαγή. Η παγκοσμιοποίηση έφερε το MTV, τα iPods, προηγμένου τεχνολογικού επιπέδου συστήματα πλοήγησης και μεγαλύτερη έκθεση στον έξω κόσμο. Η κλιματική αλλαγή μεταμορφώνει το παγωμένο τοπίο, λιώνει τους παγετώνες και ανοίγει θαλάσσιες διαδρομές, προσφέροντας κάποιες νέες ευκαιρίες. Κρουαζιερόπλοια έχουν αρχίσει να εμφανίζονται για πρώτη φορά στο Tasilaq, το χωριό του Dines στο νησί Ammassalik, στην παγωμένη ανατολική ακτή της Γροιλανδίας. Το 2006 έφτασαν τέσσερα κρουαζιερόπλοια. Την επόμενη χρονιά ήταν οκτώ τον αριθμό. «Πέντε χρόνια πριν, δεν υπήρχαν καθόλου μύγες στον βορρά της Γροιλανδίας. Τώρα υπάρχουν. Εδώ οι μύγες φτάνουν ένα μήνα νωρίτερα απ’ ότι συνέβαινε παλιότερα», λέει ο Dines. Ο καιρός είναι επίσης αισθητά θερμότερος. Οι καλοκαιρινές θερμοκρασίες στο Tasilaq έχουν φτάσει τους 22 βαθμούς τα τελευταία καλοκαίρια, καταρρίπτοντας προηγούμενα ρεκόρ.

Ρύπανση και θηλασμός⁽¹⁸⁾ Πολυάριθμες επικίνδυνες ρυπογόνες ουσίες, στις οποίες περιλαμβάνονται οι γεωργικές χημικές ουσίες, τα φλογοεπιβραδυντικά, τα βαρέα μέταλλα και τα ραδιενεργά υλικά, έχουν επιπτώσεις για την Αρκτική και τους ανθρώπους που ζουν εκεί για δεκαετίες. Η ρύπανση από άλλα μέρη της γης μεταφέρεται στην Αρκτική μέσω του ανέμου και της θάλασσας. Λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών, ρυπογόνες ουσίες όπως το DDT δεν μπορούν να διασπαστούν και αντ’ αυτού παραμένουν στο νερό. Καθώς απορροφώνται από λιπώδεις ιστούς, όπως την σάρκα της φώκιας, τα χημικά αυτά μεταφέρονται στον τοπικό πληθυσμό. Σε ορισμένα μέρη της Αρκτικής, συνιστάται, ως εκ τούτου, στις θηλάζουσες μητέρες να συμπληρώνουν τη διατροφή των νεαρών βρεφών τους με γάλα σε σκόνη, ώστε να μειωθεί η έκθεση στους ρύπους αυτούς.

Τι συμβαίνει στην Αρκτική;

Η κλιματική αλλαγή έχει μεγαλύτερες επιπτώσεις στην Αρκτική απ’ ό,τι αλλού. Οι θερμοκρασίες στην Αρκτική έχουν αυξηθεί στο διπλάσιο του παγκόσμιου μέσου όρου κατά τη διάρκεια των τελευταίων 50 ετών⁽¹⁹⁾. Η μελέτη Catlin για την Αρκτική, που διεξήχθηκε την άνοιξη του 2009, χαρτογράφησε τον πάγο σε μια διαδρομή 280 μιλίων κατά μήκος της Θάλασσας Beaufort που βρίσκεται στο βόρειο άκρο της Αρκτικής. Ο πάγος είχε βάθος έξι πόδια και ήταν μόνον ενός έτους, κατά μέσο όρο. Ο παλαιότερος, παχύτερος και πιο σταθερός θαλάσσιος πάγος εξαφανίζεται. Το 2008 οι θαλάσσιοι οδοί του βορειοδυτικού και νοτιοανατολικού περάσματος που διασχίζουν την Αρκτική, ήταν σχεδόν πλόιμοι με σκάφος το καλοκαίρι – για πρώτη φορά από τότε που άρχισαν να καταγράφονται στοιχεία για την περιοχή.

Οι επιπτώσεις απειλούν να καταστρέψουν το ευαίσθητο δίκτυο των οικοσυστημάτων της Αρκτικής, τα οποία αλλάζουν ήδη με γοργό ρυθμό. Ο θαλάσσιος πάγος της Αρκτικής, ιδιαίτερα, προκαλεί ανησυχία. Ο πάγος και η θάλασσα κάτω απ’ αυτόν αποτελούν κατοικία για ένα μωσαϊκό μορφών ζωής που στο σύνολό τους απειλούνται από την υπερθέρμανση του πλανήτη.

Οι πολικές αρκούδες λιμοκτονούν εξαιτίας του ότι ο πάγος που βρίσκεται πλησιέστερα στην θάλασσα, ο κατά προτίμηση χώρος ανάπαυσης της φώκιας, είναι πάρα πολύ λεπτός για να τις κρατήσει. Τα αποδημητικά πουλιά, που περνάνε το καλοκαίρι τους στην Αρκτική, χάνουν την πιο πλούσια εποχή ανοιξιάτικης ανθοφορίας, λόγω του ότι αυτή εμφανίζεται τρεις βδομάδες νωρίτερα, πριν την άφιξή τους.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΡΚΤΙΚΗ; Η Αρκτική είναι μια τεράστια περιοχή που εκτείνεται στο ένα έκτο της επιφάνειας εδάφους της γης, με εικοσιτέσσερις ωριαίες ατράκτους και περισσότερα από 30 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα. Μεγάλο μέρος της περιοχής της Αρκτικής καλύπτεται από τον ωκεανό, που έχει βάθος έως τα τέσσερα χιλιόμετρα. Ωστόσο, εκεί βρίσκονται και μεγάλες χερσαίες εκτάσεις επίσης. Η Αρκτική κατοικείται από περίπου 4 εκατομμύρια ανθρώπους, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται περισσότεροι από 30 ιθαγενείς πληθυσμοί. Οκτώ κράτη (ο Καναδάς, η Δανία / Γροιλανδία, η Φινλανδία, η Ισλανδία, η Νορβηγία, η Ρωσική Ομοσπονδία, η Σουηδία και οι Ηνωμένες Πολιτείες) διαθέτουν εδάφη στην περιοχή της Αρκτικής. Πέντε από αυτά είναι κράτη μέλη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, τρία εκ των οποίων είναι κράτη μέλη της Ε.Ε.

Γιατί πρέπει να ενδιαφέρομαι για την Αρκτική;

Για πολλούς από εμάς, η Αρκτική μπορεί να φαίνεται πολύ μακρινή από άποψη γεωγραφίας και συνάφειας. Ωστόσο, η περιοχή διαδραματίζει κομβικό ρόλο στη ρύθμιση του παγκόσμιου κλίματος. Εάν η κλιματική αλλαγή συνεχιστεί με τους προβλεπόμενους ρυθμούς θα έχει βαθιές συνέπειες για όλους μας.

Ο Βόρειος και ο Νότιος πόλος διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο όσον αφορά την ρύθμιση του κλίματος της γης, ενεργώντας ως το σύστημα κλιματισμού μας. Η μειωμένη κάλυψη χιονιού θα σημάνει ότι η γη απορροφά περισσότερη θερμότητα από τον ήλιο και τα ωκεάνια ρεύματα μετατοπίζονται. Ο Αρκτικός ωκεανός, ένα μείγμα γλυκού νερού που προέρχεται από την τήξη των πάγων και θαλασσινού νερού, επηρεάζει τα ωκεάνια ρεύματα σε ολόκληρη την υφήλιο. Ορισμένοι επιστήμονες θεωρούν ότι υπερβολικά μεγάλες ποσότητες γλυκού ύδατος, που προέρχεται από τήξη, θα μπορούσε στην ουσία να «αφανίσει» ορισμένα από αυτά τα θαλάσσια ρεύματα, τα οποία διαδραματίζουν έναν κρίσιμο ρόλο στο κλίμα που επικρατεί χαμηλότερα στον νότο.

Η αρκτική περιοχή αποτελεί επίσης την πατρίδα εκατομμυρίων ανθρώπων, πολλοί από τους οποίους είναι μοναδικοί ιθαγενείς πληθυσμοί. Αυτοί οι άνθρωποι και οι πολιτισμοί τους απειλούνται επίσης.

Νέες οικονομικές δραστηριότητες στην Αρκτική.

Το λιώσιμο του θαλάσσιου πάγου και των παγετώνων της Αρκτικής θα διανοίξει νέα πεδία για εκμετάλλευση από τον άνθρωπο. Είναι πιθανό να αναπτυχθούν πολλές οικονομικές δραστηριότητες στην Αρκτική στις ερχόμενες δεκαετίες. Η αλιεία θα εμφανιστεί αρκετά βορειότερα όταν οι πάγοι υποχωρήσουν^. το πετρέλαιο και ειδικότερα οι πηγές φυσικού αερίου στην Αρκτική θα αποτελέσουν αντικείμενο εκμετάλλευσης^. ο τουρισμός επεκτείνεται ήδη^.η ναυτιλία το πιθανότερο είναι να αυξηθεί παράλληλα με τις εξαγωγές των αρκτικών πόρων.

Οι διηπειρωτικές μεταφορές εμπορευμάτων μπορεί να εμφανιστούν με την αύξηση των ανοικτών υδάτων και τον λεπτότερο πάγο, αλλά αυτό απαιτεί την ανάπτυξη πλοίων και υποδομών. Η εξαγωγή ορυκτών, η ξυλεία και άλλοι πόροι μπορεί επίσης να αυξηθούν. Τα διάφορα αρκτικά έθνη θα μπορούσαν να αρχίσουν να ανταγωνίζονται το ένα το άλλο για τον έλεγχο των πόρων της επικράτειας και των θαλάσσιων οδών. Η εξισορρόπηση του δυναμικού, που μια θερμότερη Αρκτική προσφέρει, έναντι των κινδύνων (όπως οι πετρελαιοκηλίδες και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις) αποτελεί μία σημαντική πρόκληση, η οποία απαιτεί αλλαγές στον τρόπο διακυβέρνησης της Αρκτικής.

Περιβαλλοντική διακυβέρνηση.

Σε άλλα μέρη του κόσμου, η περιβαλλοντική πρόκληση συνίσταται στην αποκατάσταση των οικοσυστημάτων που έχουν υποστεί βλάβη. Στην Αρκτική έχουμε ακόμη την ευκαιρία να προστατεύσουμε αυτό που, στο μεγαλύτερο μέρος του, αποτελεί ένα μοναδικό περιβάλλον. Το σημερινό σύστημα διακυβέρνησης της Αρκτικής είναι πολύ αποδιοργανωμένο. Ενώ ένα μεγάλο φάσμα διεθνών συμφωνιών ισχύουν για την Αρκτική, αυτές δεν συνάφθηκαν ειδικά για την περιοχή και η υλοποίηση και η επιβολή τους είναι ανομοιόμορφη ακόμη και ανάμεσα στα αρκτικά κράτη.

Τον Νοέμβριο του 2008, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε ένα έγγραφο που σκιαγραφούσε τα συμφέροντα της Ε.Ε. στην περιοχή και πρότεινε ένα σύνολο μέτρων για τα κράτη μέλη και τα όργανα της Ε.Ε.. Είναι το πρώτο βήμα προς μια ολοκληρωμένη πολιτική για την Αρκτική της Ε.Ε.. Οι κύριοι στόχοι της Ε.Ε. είναι:

Η προστασία και η διατήρηση της Αρκτικής σε συνεργασία με τον πληθυσμό της
Η προώθηση της βιώσιμης χρήσης των πόρων
Η συμβολή στην ενισχυμένη πολυμερή διακυβέρνηση της Αρκτικής.

Πολικές αρκούδες σε αναγκαστική δίαιτα Η κλιματική αλλαγή προκαλεί την απώλεια βάρους στις πολικές αρκούδες, καθώς ο πάγος αρχίζει να τήκεται ολοένα και ενωρίτερα κάθε άνοιξη, σύμφωνα με μια νέα έκθεση με τον τίτλο «Δείγματα της κλιματικής αλλαγής στην σκανδιναβική φύση», που συντάχθηκε από το Σκανδιναβικό Συμβούλιο Υπουργών. Η πρώιμη τήξη του πάγου περιορίζει τον αριθμό των φωκιών που μπορούν να κυνηγήσουν οι αρκούδες. Σε ορισμένα μέρη της Αρκτικής, οι θηλυκές αρκούδες ζυγίζουν σήμερα κατά μέσο όρο μόνο 225 κιλά, βάρος που είναι μικρότερο κατά 25% από αυτό που είχαν δύο δεκαετίες πριν. Εάν η τάση αυτή συνεχιστεί, υπάρχει ο κίνδυνος της πλήρους εξαφάνισης της πολικής αρκούδας από κάποια μέρη της Αρκτικής. Η έκθεση προσδιορίζει δείκτες που θα βοηθήσουν την ποσοτικοποίηση του αντίκτυπου της κλιματικής αλλαγής και τη συμπόρευση με τις εξελίξεις στα σκανδιναβικά οικοσυστήματα. Οι 14 δείκτες περιγράφουν τον αντίκτυπο της υπερθέρμανσης του πλανήτη, για παράδειγμα στις εποχές γονιμοποίησης και ανάπτυξης, όπως και τα αποθέματα ιχθύων και πλαγκτόν. Οι εποχές γονιμοποίησης ξεκινούν ολοένα και νωρίτερα δυσχεραίνοντας τη ζωή όσων υποφέρουν από αλλεργίες. Σε ορισμένα μέρη της Δανίας, της Νορβηγίας και της Ισλανδίας η εποχή γονιμοποίησης της σημύδας σήμερα ξεκινάει ένα μήνα νωρίτερα από ό,τι συνέβαινε την δεκαετία του 1980 για παράδειγμα.

18. Εκτίμηση για το 2009 του προγράμματος αξιολόγησης και παρακολούθησης της Αρκτικής: Human Health in the Arctic

19. Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (ΔΕΚΑ), Τέταρτη έκθεση αξιολόγησης (4th Assessment Report – AR4) Summary for Policymakers, 2007