Arktyka — Czemu powinienem troszczyć się o Arktykę?

Dines Mikaelsen opiera swoją strzelbę na burcie lekko kołyszącej się łodzi, ładuje nabój do komory i daje swym towarzyszom znak, by zachowali ciszę. Inuicki myśliwy kilkakrotnie już chybił. Pociąga za spust. Głośny wystrzał odbija się echem od gór lodowych, a foka, znajdująca się całe boisko piłkarskie dalej, przewraca się.

Czterej towarzysze Mikaelsena – turyści – nie kryją podziwu. To właśnie przybyli zobaczyć, lecz widok ten wciąż nieco ich szokuje. Dines i turyści, będący teraz źródłem ogromnej części jego dochodu, wciąż są dla siebie nowością. Podczas gdy inne kultury opierają swoje utrzymanie niemal wyłącznie na starannie pociętych kawałkach mięsa zawiniętych w celofan, myślistwo i tradycyjne formy pasterstwa wciąż są podstawowym zajęciem kultur regionu Arktyki.

Kulturę i krajobrazy Arktyki, tak samo jak małe przedsiębiorstwo turystyczne Dinesa, kształtują dwie potężne siły: globalizacja i zmiany klimatu. Globalizacja przyniosła MTV, iPody, najnowsze urządzenia nawigacyjne oraz częstsze obcowanie ze światem zewnętrznym. Zmiany klimatu przekształcają zamarznięty krajobraz, topią lodowce i otwierają szlaki morskie. To daje pewne nowe możliwości. Po raz pierwszy w Tasiilaq, wiosce Dinesa na wyspie Ammassalik u wschodniego wybrzeża Grenlandii zaczęły pojawiać się statki wycieczkowe. W 2006 r. przybyły cztery takie jednostki, w następnym roku było ich już osiem. – Pięć lat temu na północy Grenlandii nie było żadnych much. Teraz są. A tu muchy pojawiają się miesiąc wcześniej niż dotąd – mówi Dines. Jest również odczuwalnie cieplej. W ostatnich latach temperatury w Tasiilaq w lecie sięgają 22 stopni – bijąc wszelkie wcześniejsze rekordy.

Co się dzieje w Arktyce?

Zmiany klimatu wywierają w Arktyce większy wpływ niż gdziekolwiek indziej. Wzrost temperatury w Arktyce wynosi ponad dwukrotność globalnej średniej wzrostu z ostatnich 50 lat⁽¹⁹⁾. Podczas badania Arktyki pod nazwą Catlin Arctic Survey, przeprowadzonego wiosną 2009 r., przebadano lód na szlaku o długości 280 mil na Morzu Beauforta, położonym na północnym grzbiecie Arktyki. Lód był gruby na sześć stóp i średnio miał zaledwie jeden rok. Starszy, grubszy i stabilniejszy lód zanika. W 2008 r. szlaki żeglugowe zwane przejściem północno-zachodnim i północno-wschodnim przez Arktykę przez krótki czas nadawały się do żeglugi łodzią w lecie – pierwszy raz od czasu zaprowadzenia rejestrów.

Wpływy te grożą zniszczeniem delikatnej sieci ekosystemów Arktyki, które już ulegają gwałtownym zmianom. Niepokój wzbudza zwłaszcza stan arktycznego lodu morskiego. Lód i morze pod lodem są schronieniem dla całego bogactwa życia – które znalazło się w niebezpieczeństwie z powodu globalnego ocieplenia.

Niedźwiedziom polarnym grozi śmierć głodowa, ponieważ lód najbliżej morza, ulubione miejsce odpoczynku fok, jest zbyt cienki, by utrzymać ich masę. Migrujące ptactwo, które spędza lato w Arktyce, omija najbardziej obfity okres wiosennego kwitnienia, ponieważ następuje on trzy tygodnie wcześniej – przed ich przybyciem.

Czemu powinienem troszczyć się o Arktykę?

Wielu z nas Arktyka wydaje się bardzo odległa pod względem geograficznym oraz pod względem znaczenia dla naszego życia. Region ten odgrywa jednak decydującą rolę w regulacji klimatu na świecie. Jeśli zmiany klimatu będą postępować w przewidywanym tempie, to skutki dla nas wszystkich będą kolosalne.

Bieguny północny i południowy odgrywają decydującą rolę w regulacji klimatu na Ziemi – działają jako systemy chłodzenia. Mniejsza pokrywa śnieżna będzie oznaczać, że ziemia pochłonie więcej gorąca ze słońca i zmienią się prądy oceaniczne. Ocean Arktyczny, mieszanina słodkiej wody z topnienia oraz wody morskiej, wpływa na prądy oceaniczne na całym globie. Niektórzy naukowcy uważają, że zbyt wiele słodkiej wody z topnienia może w istocie zatrzymać niektóre prądy morskie odgrywające istotną rolę w regulacji klimatu na południe od Arktyki.

Region arktyczny jest również domem dla milionów ludzi, z których wielu pochodzi z unikalnych ludów autochtonicznych. Te społeczności i ich kultury są również zagrożone.

Nowa działalność gospodarcza w Arktyce

Topniejący morski lód arktyczny i lodowce otworzą nowe obszary do eksploatacji przez człowieka. Przypuszczalnie w następnych dziesięcioleciach w Arktyce dojdzie do nasilenia różnych form działalności gospodarczej. Kiedy cofnie się lód, dalej na północ będą sięgać połowy, będą eksploatowane złoża ropy naftowej, a w szczególności gazu ziemnego, sektor turystyki już się rozszerza. Najprawdopodobniej wraz z eksportem zasobów Arktyki rozwinie się transport morski.

Wraz z powszechniejszym otwarciem szlaków wodnych i cieńszym lodem może rozwinąć się międzykontynentalny transport towarowy, lecz wymaga to budowy statków i infrastruktury. Wzrośnie zapewne również wydobycie minerałów, pozyskiwanie drewna i innych zasobów. Różne narody Arktyki rozpoczną rywalizację o to, kto ma kontrolować zasoby, terytorium i szlaki żeglugowe. Zrównoważenie potencjału, jaki oferuje cieplejsza Arktyka, z zagrożeniami (takimi jak wycieki ropy naftowej i wpływy na środowisko) przedstawia nie lada wyzwanie, które wymaga zmiany sposobu zarządzania Arktyką.

Zarządzanie środowiskowe

W pozostałych częściach świata wyzwanie środowiskowe polega na przywróceniu dobrego stanu zniszczonym ekosystemom. W Arktyce wciąż mamy szansę ocalić to, co w większości jest unikalną przyrodą. Obecny system zarządzania Arktyką jest bardzo fragmentaryczny. Choć do Arktyki ma zastosowanie całe mnóstwo umów międzynarodowych, to nie sporządzono ich szczególnie z myślą o tym regionie, a ich wykonywanie i egzekwowanie jest niejednakowe, nawet wśród państw tego regionu.

W listopadzie 2008 r. Komisja Europejska przedstawiła dokument określający interesy UE w regionie oraz proponujący zbiór działań dla państw członkowskich i instytucji UE. To pierwszy krok w kierunku zintegrowanej polityki unijnej wobec Arktyki. Głównymi celami UE są:

• ochrona i zachowanie Arktyki w harmonii z jej ludnością,
• promowanie zrównoważonego wykorzystania zasobów,
• przyczynienie się do ulepszonego wielostronnego gospodarowania Arktyką.

18. Ocena Amap 2009: Zdrowie ludzkie w Arktyce

19. IPCC 2007, Raport z Czwartej Oceny (4AR), Streszczenie dla Decydentów