Article

Czysta woda oznacza życie, zdrowie, żywność, wypoczynek, energię...

Zmień język:

Ta strona internetowa ma ograniczoną funkcjonalność przy wyłączonym javascript. Upewnij się, czy JavaScript jest włączony w twojej przeglądarce.

Article Opublikowane 2019-02-13 Ostatnio modyfikowane 2023-08-29

8 min read

Photo: © Petar Sabol, WaterPIX / EEA

Topics: Środowisko wodne i morskie

Woda pokrywa ponad 70% powierzchni Ziemi. Życie na Ziemi miało swój początek w wodzie, więc nie jest zaskoczeniem, że wszystkie organizmy żyjące na naszej błękitnej planecie potrzebują wody. W rzeczywistości woda pełni różne funkcje: jest podstawową potrzebą, domem, zasobem lokalnym i globalnym, korytarzem transportowym i regulatorem klimatu. Jednak na przestrzeni ostatnich dwóch wieków woda stała się docelowym zbiornikiem dla licznych zanieczyszczeń oraz niedawno odkrytą „kopalnią” bogatą w minerały, które można eksploatować. Abyśmy mogli nadal czerpać korzyści z czystej wody oraz niezanieczyszczonych rzek i oceanów, musimy zasadniczo zmienić sposób, w jaki wykorzystujemy i oczyszczamy wodę.

Woda jest środowiskiem dla milionów gatunków, począwszy od najdrobniejszych organizmów mierzonych w mikronach po płetwale błękitne o długości do 30 metrów i wadze do 200 ton. Każdego roku odkrywane są nowe gatunki w głębinach oceanów. Oceany i morza mają również kluczowe znaczenie dla klimatu: są największym pochłaniaczem dwutlenku węgla i wyłapują dwutlenek węgla z atmosfery. Prądy oceaniczne pomagają w ocieplaniu i ochładzaniu różnych regionów, dzięki czemu stają się one bardziej przyjazne do zamieszkania. Woda, która odparowała z ciepłych mórz, może opadać z powrotem jako deszcz lub śnieg, podtrzymując życie na lądzie.

Dla nas – ludzi – woda jest nie tylko zasobem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania naszych organizmów, lecz także zasobem, z którego korzystamy każdego dnia. W domowym otoczeniu używamy jej do gotowania, sprzątania, mycia i spłukiwania. Woda jest wykorzystywana do produkcji naszej żywności, odzieży, telefonów komórkowych, samochodów czy książek. Wykorzystujemy wodę do budowy naszych domów, szkół i dróg, a także do ogrzewania budynków i chłodzenia elektrowni. Przy użyciu energii elektrycznej wytwarzanej z ruchu wody oświetlamy nasze miasta i domy. Latem wskakujemy do morza albo przechadzamy się nad jeziorem, żeby odetchnąć od gorąca.

Woda jest również środkiem wykorzystywanym do łączenia i przemieszczania osób i towarów. Stanowi naturalną sieć transportową wokół globu, która łączy nie tylko przybrzeżne miasta, lecz również miasta w głębi lądu, położone wzdłuż żeglownych rzek, co umożliwia globalną wymianę handlową. Nasze t-shirty, ziarna kawy lub laptopy, które zostały wyprodukowane w obu Amerykach, Afryce lub Azji, być może zostały przewiezione do Europy na statkach. Innymi słowy woda jest obecna w każdym aspekcie naszego życia.

Niestety sposób, w jaki wykorzystujemy i oczyszczamy ten cenny zasób, wpływa nie tylko na nasze zdrowie, lecz także na wszystkie organizmy żywe uzależnione od wody. Zanieczyszczenie, nadmierna eksploatacja, fizyczne zmiany w siedliskach wodnych i zmiany klimatu nieustannie wywierają negatywny wpływ na jakość i dostępność wody.

Zmieniamy charakter wody

Pobierając wodę z jej źródła i wykorzystując ją, prawie zawsze zmieniamy jej różne właściwości. Regulujemy bieg rzek, budujemy kanały łączące morza i rzeki oraz konstruujemy zapory i wały, aby zaspokoić nasze potrzeby związane z wykorzystaniem wody. Wody podziemne wydobywane z warstw wodonośnych mogą być transportowane setki kilometrów, aby ostatecznie dotrzeć do naszych domów. Zużyta woda może być zanieczyszczona przez substancje chemiczne (np. fosforany stosowane w środkach czyszczących), plastikowe mikrogranulki lub olej kuchenny. Niektóre z tych zanieczyszczeń i zabrudzeń mogą pozostać w wodzie nawet po poddaniu jej zaawansowanym procesom oczyszczania ścieków. W rolnictwie woda wykorzystywana do upraw może zawierać pozostałości chemikaliów stosowanych w nawozach i pestycydach. Po użyciu i w niektórych przypadkach oczyszczeniu część tej wody o zmienionej charakterystyce powraca do zbiorników wodnych.

Nawet zanieczyszczenia z powietrza, emitowane przez transport i przemysł, mogą odkładać się w rzekach, jeziorach i morzach oraz wpływać na jakość wody. Sposób, w jaki wykorzystujemy wodę, może spowodować zmianę temperatury i zasolenia oceanów. Woda wykorzystywana do chłodzenia w sektorze energetycznym może być znacznie cieplejsza od wody pobieranej. Podobnie procesy odsalania mogą uwalniać solankę o wysokim stężeniu soli z powrotem do środowiska morskiego. Wreszcie to, co zwracamy do środowiska, często bardzo różni się od tego, co pobraliśmy ze środowiska. Co więcej nie zawsze zwracamy zasoby tam, skąd je pobraliśmy.

Ważna jest jakość wody

W ciągu ostatnich czterdziestu lat Europa poczyniła znaczne postępy w zakresie regulacji jakości swojej wody, oczyszczania ścieków oraz ochrony europejskich siedlisk i gatunków morskich i słodkowodnych. Polityka UE obejmuje szereg kwestii: od wody pitnej, miejskich ścieków, ochrony siedlisk, wyznaczania chronionych obszarów morskich i jakości wody w kąpieliskach po powodzie, tworzywa sztuczne jednorazowego użytku, emisje przemysłowe i ograniczenia dotyczące stosowania niebezpiecznych chemikaliów. Te konkretne akty prawne UE są wspierane przez nadrzędne programy i prawodawstwo, na przykład siódmy unijny program działań w zakresie środowiska, ramową dyrektywę wodną i dyrektywę ramową w sprawie strategii morskiej.

Regularne monitorowanie jakości wody w kąpieliskach wykazało, że około 85% kąpielisk unijnych monitorowanych w 2017 r. miało stan „znakomity”. Ponad 10% europejskich mórz wyznaczono jako chronione obszary morskie, aby pomóc w zachowaniu gatunków i siedlisk morskich. Wszystkie te działania świadczą o wysoce pozytywnych zmianach. Jednak pomimo postępów stan ekologiczny i chemiczny wód powierzchniowych w Europie nadal budzi obawy.

Jedynie około 39% wód powierzchniowych osiągnęło cel unijny w zakresie minimalnego „dobrego” lub „bardzo dobrego” stanu ekologicznego w okresie monitorowania 2010‑2015, natomiast 38% wód powierzchniowych osiągnęło „dobry” stan chemiczny. Zły stan chemiczny wynika częściowo z faktu, że zanieczyszczenia nie znikają tak po prostu. Woda pochłania i następnie transportuje zanieczyszczenia, które ostatecznie kumulują się w jeziorach i oceanach. Wiele rzek zostało fizycznie zmienionych przez działalność człowieka lub doświadczyło jej skutków, co wpływa na migrację ryb w górę rzeki lub przepływ osadów w dół rzeki.

Wiele zasobów ryb morskich jest nadmiernie eksploatowanych, co zagraża przetrwaniu całych populacji ryb. Inwazyjne gatunki obce rozprzestrzeniają się w wyniku transportu morskiego lub przez kanały, stwarzając zagrożenie dla lokalnych gatunków. Odpady morskie, wśród których dominują tworzywa sztuczne, są znajdowane we wszystkich zakątkach świata – od Arktyki po niezamieszkane wyspy na Pacyfiku. Nawet jeśli powstrzymamy przedostawanie się nowych zanieczyszczeń do zbiorników wodnych, niestety musimy zmierzyć się z całością zanieczyszczeń, które były uwalniane do wody przez dziesięciolecia lub, jak w przypadku rtęci, całe wieki. Przyszłe pokolenia będą musiały stawić czoła zanieczyszczeniom, które obecnie uwalniamy.

Radzenie sobie z niedoborem i nadmiarem

W porównaniu z wieloma częściami świata w Europie występują stosunkowo obfite zasoby wody słodkiej. Zasoby te nie są jednak równomiernie rozmieszczone na całym kontynencie. Zgodnie z naszymi szacunkami tak naprawdę około jedna trzecia terytorium UE jest narażona na niedostatek wody, który oznacza, że zapotrzebowanie na wodę przekracza dostępne zasoby wody w konkretnym okresie.

Przewiduje się, że zmiany klimatu wpłyną na dostępność wody w Europie, wywierając dodatkową presję na regiony południowe, które już cierpią z powodu deficytu wody. Ponadto zakłada się, że w innych częściach Europy będą występować częstsze powodzie, natomiast regiony nisko położone są zagrożone falami sztormowymi i wzrostem poziomu mórz. Miasta i regiony są na pierwszej linii frontu działań w terenie i wdrażają środki, począwszy od ograniczania wycieków i wprowadzania ponownego wykorzystywania wody po tworzenie na terenach miejskich tzw. niebieskich i zielonych obszarów w celu minimalizacji ryzyka powodzi i szkód spowodowanych przez wodę.

W niektórych kluczowych sektorach gospodarki, takich jak rolnictwo, wykorzystuje się znaczne ilości wody słodkiej. W rzeczywistości wiosną i latem działalność rolnicza może odpowiadać za ponad połowę zużycia wody w regionach Europy Południowej. Podobnie popularne ośrodki turystyczne, w tym małe wyspy na Morzu Śródziemnym, muszą zaopatrzyć w wodę tysiące turystów, co znacznie uszczupla ich już i tak ograniczone zasoby wody.

Zasób lokalny i globalny

Turystyka masowa nie jest jedynym przypadkiem, gdy lokalne zasoby wodne są dodatkowo uszczuplane przez użytkowników nielokalnych. Globalny handel umożliwia konsumentom korzystanie z zasobów naturalnych, w tym wody, ze wszystkich części świata. Wino francuskie eksportowane do Chin „eksportuje” również wodę wykorzystywaną do uprawy winorośli i do produkcji wina. Podobnie towary przywożone do Europy również importują „wirtualną wodę”.

Pod wieloma względami woda jest zasobem lokalnym. Zmiany ilości lub jakości wody mają bezpośredni wpływ na środowisko lokalne i ludność lokalną. Jednak w ujęciu ogólnym woda jest również zasobem globalnym – dobrem wspólnym, którym muszą dzielić się wszyscy ludzie i wszystkie organizmy żyjące na naszej planecie. Woda przepływa między krajami i łączy kontynenty zarówno w aspekcie fizycznym, jak i kulturowym. Ponieważ wiele dużych zbiorników wodnych jest ze sobą połączonych, to, co początkowo jest problemem lokalnym, może stać się źródłem problemu na większą skalę. Z drugiej strony problem globalny, na przykład tworzywa sztuczne lub wyższa temperatura wody w oceanach, może mieć poważniejsze skutki na poziomie lokalnym.

Taki charakter wody – od lokalnego po globalny – wymaga współpracy i struktur zarządzania, które pasują do skali konkretnego wyzwania. Nie jest zaskakujące, że wiele obszarów polityki UE dotyczących wody słodkiej i środowiska morskiego kładzie nacisk na współpracę regionalną i globalną. Unia Europejska jest aktywnym podmiotem w strukturach zarządzania, począwszy od Celów Zrównoważonego Rozwoju³Organizacji Narodów Zjednoczonych po struktury współpracy regionalnej, takie jak Międzynarodowa Komisja Ochrony Dunaju4 lub Komisja OSPAR ds. Północno-Wschodniego Atlantyku5. W ostatnich latach w struktury zarządzania słusznie angażowały się podmioty niepaństwowe, na przykład duże przedsiębiorstwa rybackie, aby zapewnić zrównoważone wykorzystywanie zasobów wodnych.

W obliczu rosnącego zapotrzebowania ze strony konkurujących ze sobą użytkowników nie ulega wątpliwości, że droga do zrównoważonego użytkowania wody i jej zasobów wiedzie przez efektywność, innowacyjność, zapobieganie powstawaniu odpadów (np. ograniczenie wycieków), ponowne wykorzystanie, recykling – wszystkie kluczowe elementy gospodarki o obiegu zamkniętym. W rzeczywistości, jeśli oszczędzamy jeden zasób, na przykład wodę, oszczędzamy też inne zasoby.

Do kształtowania przyszłej polityki potrzebna jest wiedza

Europejska Agencja Środowiska pracuje z wykorzystaniem informacji dotyczących środowiska. Złożony i powiązany z innymi temat, jakim jest woda, wymaga różnych strumieni danych, dogłębnej i systemowej analizy oraz ścisłej współpracy z sieciami i instytucjami. EEA gromadzi całą tę wiedzę na temat środowiska Europy oraz przekazuje ją decydentom i opinii publicznej.

W ciągu ostatnich czterdziestu lat, zgodnie z unijnymi przepisami i wymogami sprawozdawczymi, państwa członkowskie wprowadziły rozbudowane struktury monitorowania. Dzięki tym wysiłkom mamy znacznie bardziej szczegółową i wyczerpującą wiedzę oraz zrozumienie kwestii i tendencji dotyczących środowiska, w tym wody. Możemy teraz dokonać zintegrowanej analizy tego, co powoduje zmiany oraz co i jak się zmienia. Możemy określić skuteczne środki działania na miejscu oraz stworzyć sieci umożliwiające wymianę tych informacji.

Wiedza ta będzie miała zasadnicze znaczenie dla kształtowania przyszłej polityki UE w dziedzinie wody. Niektóre kluczowe elementy prawodawstwa wodnego, w tym ramowa dyrektywa wodna i dyrektywa dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych, obecnie są poddawane ocenie i mogą zostać zmienione. Biorąc pod uwagę istotną rolę, jaką odgrywa woda we wszystkich aspektach naszego życia, bardziej zintegrowane podejście w kształtowaniu polityki pomoże nam chronić i zachować to, co sprawia, że nasza planeta jest wyjątkowa: właśnie wodę.