Het noordpoolgebied — Waarom moeten we ons druk maken om het noordpoolgebied?

Dines Mikaelsen laat zijn geweer rusten op de boeg van de kalm dobberende boot en gebaart naar zijn metgezellen dat ze zich stil moeten houden. De Inuit-jager heeft al enkele keren misgeschoten. Hij haalt de trekker over. Een luide knal echoot tussen de ijsbergen. Op een afstand ter grootte van een voetbalveld zakt een zeerob in elkaar.

Mikaelsens vier metgezellen — toeristen — zijn met stomheid geslagen. Dit is waarvoor ze gekomen zijn en toch zijn ze een beetje geschokt. Dines en de toeristen van wie hij nu voor een groot deel van zijn inkomsten afhankelijk is, moeten nog aan elkaar wennen. Veel culturen houden zich vrijwel uitsluitend in leven met keurig afgesneden stukken in cellofaan verpakt vlees, maar de jacht en traditionele vormen van dierenhoederij zijn nog altijd bepalend voor culturen in het noordpoolgebied.

Net als Dines’ kleine toeristenbedrijfje zijn de culturen en landschappen in het noordpoolgebied afhankelijk van twee grote krachten: globalisering en klimaatverandering. De globalisering bracht MTV, iPods, ultramoderne navigatiesystemen en meer invloeden van de buitenwereld. Door de klimaatverandering wijzigt het bevroren landschap, smelten gletsjers en gaan zeewegen open. Dit biedt nieuwe kansen. Er zijn cruiseschepen verschenen in Tasiilaq, het dorp van Dines op het eiland Ammassalik aan de barre oostkust van Groenland. In 2006 legden er vier cruiseschepen aan; het jaar daarop waren het er acht. ‘Vijf jaar geleden waren er helemaal geen vliegen in het noorden van Groenland. Nu wel. Hier komen de vliegen een maand eerder dan ze vroeger deden,’ zegt Dines. Het is ook duidelijk warmer. In recente zomers steeg het kwik in Tasiilaq tot 22 graden — waarmee alle vorige records werden gebroken.

Wat is er aan de hand in het noordpoolgebied?

De klimaatverandering heeft een groter effect op het noordpoolgebied dan elders. De temperaturen zijn er de afgelopen 50 jaar⁽¹⁹⁾ twee keer zo hard gestegen als gemiddeld in de wereld. Ten behoeve van het zogeheten ‘Catlin Arctic Survey’, dat in het voorjaar van 2009 uitkwam, werd het ijs onderzocht op een route van 450 kilometer langs de zee van Beaufort, aan de noordelijke rand van het noordpoolgebied. Het ijs was zes voet dik en gemiddeld slechts een jaar oud. Ouder, dikker, stabieler ijs is aan het verdwijnen. In de zomer van 2008 waren wat nu de noordwestelijke en noordoostelijke doorgaande scheepvaartroutes in het noordpoolgebied zijn, voor het eerst voor korte tijd bevaarbaar. Dat was voor het eerst sinds hierover statistieken worden bijgehouden.

Door dit alles dreigt het delicate netwerk van ecosystemen in het noordpoolgebied, dat al aan zulke snelle veranderingen onderhevig is, te worden verwoest. Vooral het zee-ijs is een bron van zorg. Het ijs en de zee daaronder herbergen een bont scala van levensvormen — die lopen allemaal gevaar door de klimaatverandering.

IJsberen verhongeren omdat het ijs dat zich het dichtst bij zee bevindt en een geliefde rustplaats is van robben, te dun is geworden om de dieren te kunnen dragen. Trekvogels die de zomer in het noordpoolgebied doorbrengen, missen de mooiste bloesemtijd, omdat deze zich drie weken eerder voordoet — voordat ze aankomen.

Waarom moeten we ons druk maken om het noordpoolgebied?

Voor velen van ons lijkt het noordpoolgebied erg ver van ons bed — zowel letterlijk als figuurlijk. Niettemin speelt het gebied een sleutelrol in het reguleren van het wereldklimaat. Als de klimaatverandering zich even snel blijft voltrekken als wordt voorspeld, dan zullen de gevolgen voor ieder van ons verstrekkend zijn.

De Noord- en Zuidpool spelen een essentiële rol in het reguleren van het wereldklimaat, doordat ze als koelsysteem werken. Minder sneeuwbedekking betekent dat de aarde meer hitte van de zon zal opnemen en oceaanstromingen hun koers zullen verleggen. De Arctische oceaan, een combinatie van zoet smeltwater en zeewater, beïnvloedt oceaanstromingen wereldwijd. Sommige wetenschappers denken dat te veel zoet smeltwater sommige van deze zeestromingen, die een cruciale rol spelen in het klimaat verder naar het zuiden, zelfs zou kunnen ‘uitschakelen’.

Het noordpoolgebied wordt bewoond door miljoenen mensen, van wie velen tot unieke inheemse bevolkingsgroepen behoren. Deze mensen en hun culturen lopen ook gevaar.

Nieuwe economische activiteiten in het noordpoolgebied

Smeltend(e) Arctisch zee-ijs en gletsjers zullen nieuwe mogelijkheden voor menselijke bedrijvigheid bieden. Waarschijnlijk zullen in het noordpoolgebied veel economische activiteiten de komende tientallen jaren toenemen. Door het terugtrekken van het ijs zal de visserij naar het noorden opschuiven; olie- en gasvoorraden – vooral de laatste – zullen in het noordpoolgebied worden geëxploiteerd; het toerisme breidt zich al uit; tegelijk met de uitvoer van Arctische grondstoffen zal de scheepvaart vermoedelijk toenemen.

Meer open water en dunner ijs kunnen het intercontinentale goederenvervoer stimuleren, maar dit vereist de ontwikkeling van schepen en infrastructuur. De winning van mineralen, hout en andere grondstoffen kan ook toenemen. De verscheidene Arctische naties zouden elkaar kunnen gaan beconcurreren om de controle te verkrijgen over deze grondstoffen, territoria en scheepvaartroutes. Het potentieel van een warmer noordpoolgebied afwegen tegen de risico’s (zoals olielekken en milieueffecten) is een forse uitdaging, die veranderingen vergt in de manier waarop het noordpoolgebied wordt beheerd.

Milieubeheer

In andere delen van de wereld gaat het erom beschadigde ecosystemen te herstellen. In het noordpoolgebied hebben we nog de kans een milieu dat grotendeels uniek is, te beschermen. Het huidige Arctische bestuur is zeer gefragmenteerd. Weliswaar is er een hele reeks internationale overeenkomsten van toepassing op het noordpoolgebied, maar ze zijn niet specifiek voor het noordpoolgebied opgesteld en ze worden niet consequent uitgevoerd en gehandhaafd, zelfs niet door Arctische staten onderling.

In november 2008 presenteerde de Europese Commissie een document waarin de belangen van de EU in de regio in grote lijnen werden weergegeven en diverse maatregelen voor lidstaten en instellingen werden voorgesteld. Dit is een eerste stap in de richting van een geïntegreerd EU-beleid voor het Noordpoolgebied. De voornaamste doelstellingen van de EU zijn:

• bescherming en behoud van het noordpoolgebied, samen met zijn bevolking
• bevordering van een duurzaam grondstoffengebruik
• bijdragen aan een versterkt multilateraal bestuur van het noordpoolgebied

18. Amap-evaluatie 2009: menselijke gezondheid in het Arctische gebied

19. IPPC, Fourth Assessment Report (4AR), Summary for Policy Makers, 2007