Ο αστικός κόσμος

Είναι τέλη Σεπτέμβρη και οι τελευταίες βροχές των μουσώνων κάνουν δύσκολη τη ζωή στο Νέο Δελχί, την πρωτεύουσα της Ινδίας, όπου επικρατεί ζέστη – πάνω από 30 βαθμούς – και υγρασία. Η βροχή έχει σταματήσει αλλά το νερό βρίσκεται παντού. Η εμφάνιση κρουσμάτων δάγκειου πυρετού, νόσος που μεταδίδεται από τα κουνούπια, έχει μόλις επιβεβαιωθεί στην πόλη.

Γνωστός με το όνομα Yamuna Pushta ή «επιχωμάτωση Yamuna», ο παράνομος οικισμός στα βορειοανατολικά της πόλης απλώνεται σε έκταση μερικών μιλίων στις κοίτες πλημμύρων εκατέρωθεν του μεγάλου ποταμού. Τώρα, οι κοίτες αυτές έχουν πλημμυρίσει εξ ολοκλήρου. Εξίσου πλημμυρισμένος όμως είναι και ο μεγάλος δρόμος της περιοχής από το κύμα των δεκάδων χιλιάδων κατοίκων που εγκαταλείπουν τις παραγκουπόλεις τους κατά μήκος του ποταμού για να αναζητήσουν αλλού καταφύγιο.

Οι άνθρωποι κατασκηνώνουν γύρω από τον αυτοκινητόδρομο με ό,τι τους έχει απομείνει, δίπλα στον άλλο λυσσαλέο χείμαρρο του Νέου Δελχί, την κίνηση των οχημάτων στους δρόμους. Ένα μικρό μωρό κοιμάται πάνω στο μπετόν, ούτε δυο μέτρα από το δρόμο, τυλιγμένο σε μια κουβέρτα. Μια νεαρή κοπέλα χτενίζει σχολαστικά τα μακριά μαύρα μαλλιά της κάτω από το πλαστικό περίβλημα του σπιτιού της. Μια άλλη γράφει ένα μήνυμα στο κινητό της, ενώ γεμίζει ένα μεταλλικό δοχείο με πόσιμο νερό από το διπλανό βυτιοφόρο.

Παγκόσμιες μεγα-τάσεις στην άκρη του δρόμου

Όταν σκεφτόμαστε την παγκοσμιοποίηση, σπάνια πηγαίνει το μυαλό μας στις παραγκουπόλεις, αλλά οι άνθρωποι του Yamuna Pushta είναι και αυτοί μέρος ενός παγκόσμιου φαινομένου. Εκατομμύρια άνθρωποι συγκεντρώνονται στις πόλεις και στις αστικές περιοχές, εγκαταλείποντας την ύπαιθρο και τις αγροτικές τοποθεσίες. Για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου, περισσότερο από το 50 % του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε αστικές περιοχές. Μέχρι το 2050, το 70 % των ανθρώπων θα ζει πιθανότατα σε πόλεις, ενώ το 1950 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μόλις 30 % (UNDESA, 2010).

Τα μεγέθη των πόλεων καταρρίπτουν επίσης κάθε προηγούμενο ρεκόρ. Ο αυξανόμενος αριθμός των μεγαλουπόλεων σε ολόκληρο τον κόσμο δημιουργεί τεράστιες πιέσεις στα συστήματα υποστήριξης των φυσικών τους πόρων. Ο ακόμη ταχύτερος ρυθμός ανάπτυξης των μικρών και μεσαίου μεγέθους πόλεων θα μπορούσε σταδιακά να έχει ακόμη μεγαλύτερη σημασία από περιβαλλοντική σκοπιά.

Οι πόλεις συγκεντρώνουν επενδύσεις και ευκαιρίες απασχόλησης, προωθώντας την οικονομική ανάπτυξη και την αύξηση της παραγωγικότητας. Προσφέρουν καλύτερα αμειβόμενες θέσεις εργασίας, ευρύτερη πρόσβαση σε αγαθά, υπηρεσίες και ανέσεις, καθώς και καλύτερες συνθήκες υγείας, μόρφωσης και ποιότητας ζωής. Οι ευκαιρίες αυτές προσελκύουν τους κατοίκους της υπαίθρου που αναζητούν μια καλύτερη ζωή και υψηλότερα εισοδήματα στις αστικές περιοχές.

Ωστόσο, ελλείψει μιας ισχυρής διακυβέρνησης, η ταχεία αστική ανάπτυξη μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές περιβαλλοντικές προκλήσεις αυξάνοντας τόσο την κατανάλωση όσο και την αστική φτώχεια.

Στατιστικά στοιχεία του UN-Habitat (Πρόγραμμα του ΟΗΕ για τους Ανθρώπινους Οικισμούς) δείχνουν ότι υπάρχουν αυτή τη στιγμή ανά τον κόσμο περίπου 1,1 δισεκατομμύρια άνθρωποι που ζουν σε εξαθλιωμένες συνοικίες πόλεων. Με τη συνεχή αύξηση του πληθυσμού, όλο και περισσότεροι άνθρωποι μετακινούνται σε αστικές περιοχές και η τάση αυτή αναμένεται να συνεχιστεί.

Ενώ οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που βιώνουν σοβαρές στερήσεις εξακολουθούν να ζουν στην ύπαιθρο, μεγάλη και συνεχώς αυξανόμενη μερίδα των ανθρώπων αυτών εντοπίζονται πλέον και σε αστικές περιοχές, παρότι το πραγματικό ποσοστό τους φαίνεται να μην αντικατοπτρίζεται ορθά στις επίσημες στατιστικές. Το σημαντικό είναι πάντως ότι σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες το ποσοστό των φτωχών στις πόλεις αυξάνεται ταχύτερα σε σχέση με το συνολικό ποσοστό αύξησης του αστικού πληθυσμού.

Σχεδιάζοντας το μέλλον

Οι πόλεις είναι οικοσυστήματα. Είναι ανοιχτά και δυναμικά συστήματα που καταναλώνουν, μετατρέπουν και απελευθερώνουν υλικά και ενέργεια. Αναπτύσσονται και προσαρμόζονται. Διαμορφώνονται από τους ανθρώπους και βρίσκονται σε αλληλεπίδραση με άλλα οικοσυστήματα. Πρέπει επομένως να τις διαχειριζόμαστε όπως οποιοδήποτε άλλο οικοσύστημα.

Επανεξετάζοντας τον αστικό σχεδιασμό, την αρχιτεκτονική, τις μεταφορές και τη ρυμοτομία, μπορούμε να θέσουμε τις πόλεις και τα αστικά τοπία στο επίκεντρο της προσπάθειας για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής (π.χ. μέσω βιώσιμων συστημάτων μεταφορών, καθαρής ενέργειας και χαμηλής κατανάλωσης) και για προσαρμογή (π.χ. πλωτά σπίτια, κατακόρυφοι κήποι). Επιπλέον, ο καλύτερος αστικός σχεδιασμός θα βελτιώσει την ποιότητα ζωής συνολικά, διασφαλίζοντας έναν ήσυχο, ασφαλή, καθαρό και πράσινο αστικό χώρο. Θα προσφέρει επίσης νέες ευκαιρίες απασχόλησης μέσα από την τόνωση της αγοράς στους τομείς των νέων τεχνολογιών και της πράσινης αρχιτεκτονικής.

Οι πόλεις είναι σημαντικές γιατί συγκεντρώνουν ανθρώπους και δραστηριότητες. Τα προβλήματά τους δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο στο τοπικό επίπεδο. Απαιτείται καλύτερος βαθμός ολοκλήρωσης των πολιτικών και νέες μορφές διακυβέρνησης, με στενότερη συνεργασία και συντονισμό σε τοπικό, εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Αναμφισβήτητα, οι αποτελεσματικές και ολοκληρωμένες πολιτικές συνιστούν παράγοντα ζωτικής σημασίας στον αλληλεξαρτώμενο κόσμο που ζούμε.